ปู่เจ้าสมิงพราย

วางอุบายขออนุญาตเข้าป่า
เตรียมขึ้นเขาหาปู่เจ้าสมิงพราย
    พระเพื่อนพระแพงแสดงปฤศนาให้ทราบเล่ห์วิธี ด้วยมิกล้าออกปาก (เปนพระราชธิดา ไหนเลยจะออกปากบอกเล่ห์เหลี่ยมโกหกคดโกงตรงๆได้) สองพี่เลี้ยงตีความออก ไปหลอกพระย่าและพระบิดาพระมารดาว่า พระเพื่อนพระแพงได้ไข้ขวัญหนีเข้าป่าเขา จำต้องตามเข้าไปรับขวัญกลับสู่เกล้าโดยเร็วพลันในเช้าวันพรุ่ง
    เบิกช้างต้นชื่อ เทียมลม กับ พระพาย ไปรับพ่อปู่หมอใหญ่ เตรียมขึ้นเขาขอปู่เจ้าสมิงพรายช่วยเหลือ ________________________________
โคลง ๔

o สองศรีเสาวภาคย์ได้	ฟังสาร
ถนัดดั่งพระภูบาล	จักเต้า
คือสุริยส่องบัวบาน	สรดร่อ กันนา
เกรงเกลือกเยียวความเร้า	รั่วรู้ฤาดี ฯ
o สองกรกลเกียดเกี้ยว	กรรชิด
แสร้งใส่กลปกปิด	เงื่อนไว้
ความขำซ่อนซอนมิด	งำแง่ งามนา
เอาชอบลอบปนให้	แปลกร้ายเปนดี ฯ
o พี่เลี้ยงเห็นเล่ห์แล้ว	ยินฉงน อยู่นา
สองใส่กลเหนือกล	ใช่น้อย
ไหว้พระย่ายังยล	หลานราช ฤๅแม่
สองอยู่สองเศร้าสร้อย	สรากหน้าตาหมอง ฯ
o หมอดูหมอว่าให้	รับขวัญ
ขวัญอ่อนเขจรจรัล	จิ่มฟ้า
ขวัญเที่ยวทั่วแดนบรร-	พตป่า ดงนา
ให้รับขวัญอย่าช้า	พรุ่งเช้าวันดี ฯ
o ย่าเจ้าฟังข่าวร้อน	อาดูร เดือนนา
เขือเร่งเร็วไปทูล	แด่ไท้
พระภูบดินทร์สูรย์	บิตุราช สองนา
ข้าพี่เลี้ยงไปไหว้	บอกท้าวทุกอัน ฯ
o ครั้นฟังธิราชร้อน	รนใจ อยู่นา
หมอจักเอาอันใด	เร่งให้
ไปเรียกรับขวัญใน	เขาปู่ พระเอย
หมอสั่งเขือข้าได้	ชอบช้างตัวเร็ว ฯ
o เขือไปอุปกาศแล้ว	เขือมา
ทูลแด่สองธิดา	อยู่เกล้า
สองฟังหฤหรรษา	ชมชื่น ใจนา
สองพี่เร็วไปเช้า	ช่วยน้องจงพลัน ฯ
o เบิกเอาช้างต้นชื่อ	เทียมลม ธพี่
กับพระพายพลันสม	ชื่อแท้
เทียมใจเลิศแลชม	ฝีย่าง มันนา
เร็วเร่งเร็วนักแล้	เลิศด้วยเดิรพลัน ฯ

โคลง ๒

o ไก่ขันเขียวผูกช้าง	มาเทียบทั้งสองข้าง
แนบข้างเกยนาง ฯ
o ไป่ทันสารสั่งไท้	พระแต่งจงสรรพไว้
เยียวปู่เจ้าเรามา ฯ
o เผือจักลาแม่ ณ เกล้า	จักอยู่เยียวจนรุ่งเช้า
จักช้าทางไกล ฯ

ร่าย
    o ขึ้นช้างไปผผ้าย มาคคล้ายโดยทาง ถับถึงกลางจรอกปู่ หมอเถ้าอยู่แลเห็น แสร้งแปรเปนโฉมมลาก เปนบ่าวภาคบ่าวงาม สองถึงถามหาปู่ ปู่หัวอยู่ยแย้ม ข้อยว่าสองแฉล้ม มาแต่ด้าว แดนใด ฯ

โคลง ๒

o สองคะนึงในใคร่รู้	ลูกหลานปู่ฤๅผู้
อื่นโอ้ไป่งาม	บารนี ฯ
o กามกรรหายยั่วข้าง	คิดแต่จักช้าช้าง
ท่านไส้จักเปน	ป่วยนา ฯ

ร่าย
    o บนานเห็นปู่ รูปเถ้าอยู่ดูหลาก สองประจากษ์ตกใจ ใครจักปูนปู่ได้ ปู่ช่วยสองลูกไท้ แต่นี้ฤๅไป อื่นเลย ฯ

โคลง ๓

o เสียไฟเป่าหิ่งห้อย	แรงปู่นี้รู้น้อย
เผือไป่เลยนอ ฯ

ในรายทางสู่เขาเขียว
สองพี่เลี้ยงพบปู่เจ้าสมิงพราย
    บรรยายบรรยากาศทั่วไป กล่าวถึงไม้ไล่แต่สังเขป(จะมีโดยพิศดารตอนอื่น) ตอนนี้เน้นถึงประดาสัตว์ร้ายที่ล้วนน่าสะพรึงกลัว ซึ่งเปนสิ่งอันปู่เจ้าสมิงพรายดลให้เปนไป ให้เห็น
    พ่อหมอเฒ่าพาพี่เลี้ยงทั้งสองเข้าพบปู่เจ้าสมิงพราย
"หึง" = นาน     บหึง, บ่มิหึง = ไม่นาน
"ทำงน" (เขมร) = ก.ห่วงใย,ยุ่งใจ   น.ความทุกข์ใจ, ภาระ) ________________________________
ร่าย
    o เชิญปู่หมอขึ้นขี่ ขับช้างปรี่ปรึงตาม ทั้งสามไปรร่าย บ่ายหน้าสู่เขาเขียว เหลียวแลทางจรลิ่ว เหลียวแลทิวเทินป่า ฝ่าแฝกแขมแกมเลา ดงประเดาประดู่ หมู่ไม้ยางไม้ยูง ตเคียนสูงสุดหมอก พยอมดอกมุ่งเมฆ อเนกไม้หลายพรรณ มีวัลย์เวียนเกี้ยวกิ่ง ไม้แมกมิ่งใบรบัด ลมพานพัดรลอก ดอกดวงพวงเผล็ดช่อ กระพุ่มห่อเกสร สลอนบุษบาบาน ตระการกลิ่นหอมหื่น ชื่นซรุกลูกเหลืองล่อน ใบอ่อนต้นลำอ้อน กิ่งก้านแกมงาม ฯ

ร่าย
    o ตามกันไปบหึง ถึงตีนเขาแต่ล่าง แลลิงค่างบ่างชนี ผีผิ่วร้องน่ากลัว หัวหูพองอยู่คร้าม เสือสางด้ามด้อมทาง แรดควายขวางขวัดอยู่ หมู่กระทิงเที่ยวป่า วัวลานล่าเล็มไพร หมู่หมีไปคคล้าย นางช้างผ้ายคคล่ำ บรู้กี่ส่ำตามสาร งูพพานพิษกล้า งูเหลือมคว้ารัดควาย เยียงผาผายปีนป่าย ฝ่ายช้างพังเซราซรึก สัตว์พันฦกพันลาย หมอมิกลัวกลายจรคล่าย เข้าป่าไปคลายคล้าย ด่วนดั้นโดยทาง ฯ

ร่าย
    o เอนดูสองนางตกใจกลัว รรัวหัวอกสั่น ลั่นททึกททาว สราวตามหมอผะผ้ำ เห็นแนวน้ำบางบึง ชรทึงธารห้วยหนอง จระเข้มองแฝงฝั่ง สรพรั่งหัวขึ้นขวักไขว่ ช้างน้ำไล่แทงเงา เงือกเอาคนใต้น้ำ กระล่ำตากระเหลือก กระเกลือกกลอกตากลม ผมกระหวัดจำตาย ฝ่ายหนปลายไม้แมก ฟังเสียงแสรกเง้างูด ทิ้งทูดบ่นพพึมเสียง เค้ากู่เคียงคู่ร้อง ก้องดงดุจตระหวาด ผาดฟังตกใจกลัว หมอเถ้าหัวไปพลาง โลมสองนางอย่าตกใจ บเปนใดดอกนะแม่ กระแหน่นี้นะเจ้า พระปู่เราหากทำเอง หมอมิกลัวเกรงสักสิ่ง ขับช้างวิ่งขึ้นเขา เคร่ากันไปบหึง ถับถึงแต่ตีนเขา หมอเถ้าลงจากช้าง ไว้สองนางอยู่แต่ไกล หมอจึงเข้าไปสู่ ปู่เจ้าปู่เจ้าสมิงพราย ถึงถวายกรกราบไหว้ บอกว่าพระหลานไท้ เพื่อนท้าวแพงทอง ฯ

โคลง ๒

o ทำงนสองเท่าฟ้า	มาบำบวงให้ข้า
นำพี่เลี้ยงสองมา ฯ
o ปู่เจ้าว่าหมอไส้	ไปเรียกมาให้ใกล้
แทบนี้อย่าขาม ฯ
o หมอบอกความสองเจ้า	พระปู่ให้สองเฝ้า
ไปสู่แล้วเชิญเขือ ฯ
o สองเห็นเสือกราบเฝ้า	คร้ามกลัวก้มกรานเข้า
ไปกราบไหว้ทั้งสอง ฯ

คือ ปู่เจ้าสมิงพราย (๑)
ปู่รับปากไปหาพระเพื่อนพระแพง
สองพี่เลี้ยงลงจากเขา
    คือปู่เจ้าสมิงพราย
    ปู่เข้าฌานเพ่งเรื่องราวอันเปนมาแลจะต้องเปนไป ก็รู้ได้ถ้วนว่าล้วนเปนแต่บรรพกรรมนำชัก จึ่งรับปากไปสู่สองพระธิดา
    ในรายทางขากลับของพี่เลี้ยงทั้งสอง แลล้วนแต่สิ่งอันพึงอภิรมย์ เปนอีกตอนหนึ่งที่แสดงถึงความชำนาญทั้งอักษรศิลป์ ตลอดจนพรรณไม้แลสรรพสัตว์ ของผู้ทรงนิพนธ์
อ่านเพลินนัก.. ________________________________

พ่อหมอเฒ่าเรียกสองพี่เลี้ยงเข้าพบปู่เจ้าสมิงพราย
ในภาพจะเห็นว่ามีสัตว์อยู่ด้วยหลายตัว

ร่าย
    o ตามองเสือพรับ เห็นเสือกลับเปนแมว แถมจราศศุภลักษณ์ มลักเห็นโฉมปู่เจ้า แปรรูปเถ้าหงอกสกาว คิ้วขาวขนตาเผือก กลับตระเลือกเปนบ่าว พึงมล่าวโฉมกล้องแกล้ง งามอรรแถ้งโถงเถง ทรงลักเลงเสสรวล สคราญครวญงามถนัด รบัดเปนกลางแก่ ตระแหน่รูปลักษณดี มีมารยาทเสี่ยมสาร สองถวายสการบูชา อันแต่งมาทุกสิ่ง จึ่งทูลสารสองไท้ สองราชก้มกราบไหว้ พระบาทเจ้ากูมา ฯ

โคลง ๒

o ทุกขธิดาเท่าฟ้า	เห็นแต่พระเจ้าข้า
พระปู่เจ้าองค์เดียว ฯ
o ขับเขียวมาแต่เช้า	สองให้เชิญพระเจ้า
โปรดเปลื้องทุกข์หลาน	ท่านเทอญ ฯ
o เชิญช่วยภารลุแล้ว	เงินแลทองกองแก้ว
อเนกข้าขอถวาย ฯ
o กามกรรหายเหิ่มไหม้	พระช่วยพระชักให้
ลอราชพ้นความตาย ฯ

ร่าย
    o ปู่ไป่ผายตอบถ้อย อยู่น่อยหนึ่งบมินาน ปู่ก็ธิญาณเล็งดู กูจะช่วยควรฤๅมิควร รู้ทั้งมวลทุกอัน ด้วยผลกรรม์เขาแต่ก่อน ทำหย่อนหย่อนตึงตึง ส่วนจะถึงบมิหยุด เถ้าว่าจะพลัดสุดพลันม้วย ด้วยผลกรรมเขาเอง แต่เพรงเขาทั้งสอง ทำบุญปองจะไจ้ ขอได้พึ่งบุญตู ปู่ดูเสร็จจึ่งว่า สองนางอย่ากล่าวอ้าง ถึงสินจ้างสินบน ตนกูจักไปสู่ ถึงที่อยู่สองเจ้า เขือเข้าไปก่อนกล่าว ข่าวดั่งนี้ให้ฟัง กูจะไปภายหลังบช้า ผิมิวันนี้อ้า พรุ่งนี้กูถึง ฯ

ร่าย
    o สองพึงใจคำปู่ ไหว้รับอยู่บมิวาง สองนางสนองคำตอบ ขอบคำพระปู่เจ้า เสมออมฤตร้อยเต้า มาโสรจให้สร่างเสบย ฯ
ร่าย
    o พระเอยเขือข้ามา จักตายช้าตายมอด เนื้อนกหลอดหนทาง สางแสกทูดคูดเค้า ขอพึ่งบุญพระเจ้า จงพ้นความกลัว ฯ

โคลง ๒

o ปู่หัวอยู่ยะแย้ม	ข้อยว่าสองแสล้ม
อย่าร้อนใจเขือ ฯ

โคลง ๓

o สองนางเมือเห็นวัน	จงทันออกปากป่า
ไปว่าหลานแก้วถ้า	ถ้าท่านทูลสาร ฯ

ร่าย
    o มินานนางโรยนางรื่น ไหว้ปู่ชื่นชมลา กับหมอมาขึ้นช้าง เลียบเดิรข้างตีนเขา คืนไต่เต้าตามทาง เหลียวหลังพลางจะไจ้ ชมไม้ไหล้สะอาด เหมือนปราสาทพิศาล คือพิมานมนเทียร อาเกียรณ์แกมดอกแดง แสงดุจปัทมราค ภาคใบเขียวสรด คือมรกตรุ่งเรือง ดอกเหลืองเพียงทองสุก ขาวดุจมุกดาดาษ โอภาสพรรณพิจิตร พิพิธภูมิลำเนา งามเอาใจใช่น้อย คล้อยลงถึงดินต่ำ เลงสบส่ำพฤกษา งามพอตาตาดู เพราะพอหูหูฟัง นกประนังกันร้อง เพราะไพรก้องป่าก้อง เพรียกพื้นพงพี ฯ

ร่าย
    o เสียงโนรีสาริกา สัตวาฝูงดุเหว่า แขกเต้าเคล้าคลิ้งโคลง นกเอี้ยงโองคู่เคียง เสียงแซ้งแซวภูรโดก โคกม้าม่ายนางนวล กะสาสรวลกระสันต์ กางเขนขันแผ่แพน แอ่นอกจอกจิบกด ขุนยูงชดขนฟ้อน กระหย้อนหางฟฟาย นางยูงรายรอบเฝ้า ทรายทองเคล้าคู่เคียง ระมั่งเมียงม่ายคู่ เกลื่อนกล่นอยู่คคล่ำ บรู้กี่ส่ำกี่สาร เห็นตระการสรนุก จริวจราวซุกจรจรัล บรู้กี่พรรค์ปูปลา นกหกดาดาษอยู่ หงษ์เหิรสู่สระสรง เป็ดน้ำลงลอยล่อง ทุงทองท่องจรจรัล จากพรากพรรค์ฟุบฟอง คับแคครองคู่หว้าย ดอกบัวผ้ายจับบัว ภมรมัวเมาซราบ อาบลอองเกสร สลอนบุษบาบาน ตระการดอกบัวแดง แฝงบัวขาวคลี่คล้อย สร้อยสัตบรรณบงกช รรวยรสกลิ่นจงกล นิโลตบลโกมุท อุบลบุษบัวเผื่อนฉลับ ป่ากลัวกลับกลายสรนุก สำราญสุขเปรมปรีดิ์ ช้างเร็วรี่ผาดผัง ถึงวังใกล้ปราสาท รับขวัญราชบิดา ขวัญสองมาสมสู่ อยู่กับองค์อ่อนไท้ ไฟแดดอย่ารู้ไหม้ ไข้อย่ารู้ถึง แม่เลย ฯ

โคลง ๒

o คำนึงใดอย่าแคล้ว	ลุลาภโดยใจแก้ว
อยู่เคล้าฤๅคลา	หนึ่งเลย ฯ

คือ ปู่เจ้าสมิงพราย (๒)
ปู่รับปากช่วยด้วยเอนดู
    ปู่เหินหาวมาสู่ตำหนักพระเพื่อนพระแพงพลันที่พี่เลี้ยงมาถึง
    คือ ปู่เจ้าสมิงพราย... คือ ฤทธีแลตัวตนแห่ง แลการเปนซึ่ง "ปู่เจ้าสมิงพราย"
    ปู่เจ้าฯรับช่วย แต่กำหนดเวลาที่พระลอจะมานั้นมิได้ เนื่องด้วยว่าข้างกระโน้นก็เปนเจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดิน ที่ไหนจะไร้บุญญาบารมีแลผู้ทรงฤทธีคอยปกป้อง
ร้อย = ชะรอย, กระหมั่ง
เมิล (เขมร) = ดู ________________________________
ร่าย
    o ส่วนธิดาทั้งสอง ตั้งเตียงทองราชอาสน์ พิดานดาดดัดบน เทียบขนนเขนยตระสัก ม่านปักแพร้วแพรพรรณ สรรพของหอมหาได้ สรรพดอกไม้หาถ้วน ล้วนแก้วต่างข้าวตอก ช่อดอกไม้เงินทอง ตระการแกล้มเหล้าขาว แต่งไว้รับปู่เจ้า ว่าแต่งไว้รับขวัญ ฯ

โคลง ๒

o ไป่ทันว่าจแจ้ว	พระปู่เจ้ามาแล้ว
ก่อนแล้ถึงเรือน ฯ

ร่าย
    o เห็นหาวเหมือนจรคลุ้ม ชรอุ้มบนเวหา สองสงกาจรไจ้ สองประนมมือไหว้ ร้อยปู่เจ้าเรามา ฯ

โคลง ๒

o แลหาสองพี่เลี้ยง	เห็นแต่ไกลมาเพี้ยง
ดั่งได้กินเมือง ฯ
o ประนังเนืองนั่งเฝ้า	ข้าจึ่งลงช้างเข้า
มากราบไหว้สองนาง ฯ
o สองแลพลางสองไหว้	ใดดั่งนี้ร้อยไท้
ปู่เจ้าเราฤๅ ฯ
o เขาว่าคือท่านแท้	พระปู่เสด็จมาแล้
อย่าได้สงกา ฯ
o มาจะอาราธนปู่เจ้า	กรประนมตั้งเกล้า
กราบไหว้ทั้งหลาย ฯ
o ปรายข้าวตอกดอกไม้	ถวายธูปเทียนทองไหว้
กราบเกล้าสดุดี ฯ
o พระมียศยิ่งฟ้า	ขอพระเอนดูข้า
ท่านให้เห็นองค์	ท่านนา ฯ

โคลง ๔

o สองผจงอาราธน์ไหว้	อารักษ์
ขอท่านแสดงสิทธิศักดิ์	อย่ากั้ง
ขอเป็นที่พำนัก	นิตยแด่ เผือนา
ขอพระปู่เจ้าตั้ง	แต่งให้เป็นตัว ฯ
o บัดเดี๋ยวพระปู่ให้	เห็นองค์ ท่านนา
งามรูปงามโฉมยง	อเคื้อ
บผอมบพีทรง	บหนุ่ม งามนา
บแก่ผมผิวเนื้อ	ปากคิ้วตาตรู ฯ
o สองเจ้าเห็นปู่เจ้า	สองชม ชื่นนา
สองกราบกรบังคม	เคี่ยมไหว้
สองถวายเครื่องอุดม	สบสิ่ง แลนา
ผจงแต่บูชาไท้	ปู่เจ้าจงเอา ฯ
o ปู่เห็นสองเจ้าเพ่ง	ภักดี อยู่นา
ใจปู่ปองปรานี	หนุ่มเหน้า
ปู่เอากระยาศรี	ผจงแต่ง ถวายนา
เห็นปู่รับสองเจ้า	พี่น้องยินดี ฯ
o แล้วสองกราบไหว้บ่ำ	บวงสรวง ท่านนา
ความยากแถลงทั้งปวง	ถี่ถ้อย
ขอพระช่วยชูทรวง	ทุกข์เทวษ ไส้พ่อ
ลุลาภเขือข้าค้อย	ท่าได้โดยจง ฯ
o จะถวายแก้วเก้าโกฏิ	เงินทอง
แลสิ่งแลเกวียนกอง	ลากให้
วัวควายเผือกเขาทอง	หงส์ห่าน หมูนา
เป็ดไก่เหล้าขาวไหว้	ปู่เจ้าแทนคุณ ฯ
o ปู่ฟังปู่ว่าอ้า	อดสู บารนี
สองอย่าบนบานตู	เกลียดจ้าง
ภักดีสิ่งเดียวดู	ดียิ่ง ดีนา
ความโรคเขือจักร้าง	อย่าร้อนใจเขือ ฯ
o ใช่กลผีไส้ขาด	ลเมอมา อยากนา
เร่ร่อนขวยขวายหา	เตร่ต้อง
ขุกเท็จกล่าวมารษา	จำท่าน บลนา
ทำบาปมาเลี้ยงท้อง	ร่างร้ายฤๅอาย ฯ
o เรานี้เราเทพเจ้า	จอมผา ไส้นา
เขาใส่สมญาเรา	ปู่เจ้า
แรงบุญส่งสนองมา	พูลเพิ่ม แลแม่
เสวยพิภพล้านเข้า	ชั่วฟ้าล่มกัลป์ ฯ
o สิทธิฤทธิเรืองเดชด้วย	ผลบุญ ส่งนา
สร้างกุศลเป็นทุน	บ่ร้อน
สมบัติดั่งมีกุล	ไหลหลั่ง มานา
สรรพพิภพช้าช้อน	เลิศล้วนสมบูรณ์ ฯ
o ปู่เห็นสองเจ้าปู่	ปรานี นักนา
จักช่วยสองกษัตรีย์	อย่าร้อน
จักเชิญพระลอลี	ลาสู่ สองนาง
สองแม่อย่าไข้ข้อน	อยู่ถ้าฟังสาร ฯ
o สองไหว้สองกราบเกล้า	สองถาม
ยังเท่าใดขุนงาม	จักเต้า
ปู่เฉลยใช่คนทราม	คนชั่ว ณ แม่
ขุนขี่เกล้าหน่อเจ้า	แผ่ผู้มีบุญ ฯ
o หมอเถ้าหมอแก่แก้	คุณความ มากนา
จักกำหนดโดยถาม	ไป่ได้
หลานเอยค่อยพยายาม	ฤๅรอด เราเลย
บร่างนานนักไท้	ธิราชผ้ายถึงเรา ฯ

โคลง ๒

o สองนงเยาว์เคร่าถ้า	แม้ว่าเห็นพระช้า
จึ่งให้ไปเตือน	ปู่เทอญ ฯ
o เตือนสองสระเกศแก้ว	พระประสิทธิ์ให้แล้ว
ปู่เจ้าลาสอง ฯ
o มองตาเมิลปู่ผ้าย	หายบัดเดี๋ยวเห็นคล้าย
คลาศเพี้ยงลมลิว ฯ

________________________________